Evalueren gaat over het creëren van een specifiek moment om samen met de cliënt (en eventueel naasten of andere betrokkenen) stil te staan bij de behandeling tot dan toe en te bespreken hoe deze verloopt. Helpt de ingeslagen weg de cliënt met het herwinnen van zijn of haar evenwicht? Hoe verder vanaf dit punt?
Waarom is evalueren zo belangrijk?
Het evalueren van een behandeling is 'een centrale motor' in het therapeutisch proces (4). Door te evalueren kan de voortgang van de behandeling worden beoordeeld. Zo kan er op tijd worden gesignaleerd dat behandeling moet worden bijgesteld wanneer dit nodig is, om de kans op een goed behandelresultaat te vergroten (32). Evaluatie is ook essentieel om te voorkomen dat de behandeling onnodig lang doorloopt, wanneer behandeldoelen al zijn bereikt of wanneer de behandeling onvoldoende aanslaat (zie ook: Thema - Tijdig Afronden).
Wat bespreek je in een evaluatiegesprek?
1. Behandeldoelen
Een van de belangrijkste dingen om te bespreken zijn de behandeldoelen. Bij het starten van de behandeling heb je samen gekozen waar de cliënt naartoe wil werken en wanneer de behandeling geslaagd is. Het is dus belangrijk om bij een evaluatie de voortgang van deze doelen te checken. Je kijkt samen hoe het er nu voorstaat en wat er verder nog nodig is om de ‘eindstreep’ te behalen. Dit werkt ook motiverend; cliënten staan bewust stil bij wat er al is behaald en zien (hopelijk) dat ze vooruitgaan. Ook ben je op deze manier gedurende de behandeling al bezig met het toewerken naar een afronding. Wanneer een cliënt aangeeft weinig vooruitgang te ervaren op zijn of haar doelen, kun je samen onderzoeken hoe dit komt en eventuele aanpassingen maken voor het voortzetten van de behandeling.
Onderzoek (28) laat zien dat, ondanks dat 77% van cliënten aangeeft doelen op te stellen met hun behandelaar, bij 40% van deze cliënten de doelen daarna niet meer worden besproken. Er is dus zeker ruimte voor verbetering in het a) opstellen van behandeldoelen en b) evalueren van behandeldoelen.
Vraag de cliënt de evaluatie voor te bereiden
Vraag een cliënt om voorafgaand aan de evaluatie zelf ook al stil te staan bij de ervaren vooruitgang op zijn of haar behandeldoelen. De cliënt kan per doel opschrijven wat al is behaald, wat er nog ligt, en een rapportcijfer geven. Hiermee activeer je de cliënt om zelf eigenaar te worden van diens doelen en de evaluatie daarvan, en kun je het gesprek zo nuttig mogelijk gebruiken.
2. ROM vragenlijsten
Het gebruik van vragenlijsten brengt een meetbaar aspect aan de evaluatie. Hiermee kun je de vooruitgang soms gemakkelijker objectiveren en zichtbaar maken. ROM vragenlijsten kunnen worden gezien als ‘correctiefactor’ voor de klinische beoordelingsfouten (33). Het gebruik van ROM vragenlijsten tijdens evaluatiegesprekken zorgt voor significant meer behandeleffect, vermindering van cliënt drop-out, en kan leiden tot een kortere behandelduur (34, 35).
Het is belangrijk om de uitkomsten met de cliënt te bespreken en goed stil te staan bij het verhaal achter de cijfers. Een negatievere meting hoeft niet persé te betekenen dat de behandeling niet goed gaat; iemand kan bijvoorbeeld juist meer zijn gaan voelen, meer moeilijke situaties zijn aangegaan of een verandering in omstandigheden hebben gehad. De metingen vormen een startpunt voor een gesprek over de behandeling en het effect. Door de resultaten samen te interpreteren kan je gezamenlijk beslissen over het vervolg.
Het gebruik van ROM vragenlijsten tijdens evaluatiegesprekken zorgt voor significant meer behandeleffect, vermindering van cliënt drop-out, en kan leiden tot een kortere behandelduur.
Referentie 34 en 35
3. Ervaring van de cliënt
Het is ook zeer belangrijk om tijdens de evaluatie stil te staan bij hoe de cliënt de behandeling en het behandelcontact ervaart. Gaan de sessies inhoudelijk over de juiste thema’s? Zijn de sessies goed te volgen? Hoe ervaart de cliënt het contact met de behandelaar? Zijn er verbeterpunten of feedback? Dit soort aspecten kun je met je cliënt bespreken om samen te zorgen dat de behandelsessies goed aansluiten en het behandelcontact wordt geoptimaliseerd. Je evalueert eigenlijk of er nog steeds overeenstemming is over de insteek en wijze van behandeling, nu jullie verder in het proces zijn. Hierbij kun je ook weer terugkomen op de verwachtingen over de focus en het resultaat, zoals ook is besproken bij de start van de behandeling (zie ook: Dossier - Verwachtingsmanagement).
4. Eigen inzet en gebruik van eHealth
Evaluatie is een aangewezen moment om ook de eigen inzet van de cliënt te bespreken. In welke mate is de cliënt in het dagelijks leven met de behandeling bezig? Je bespreekt het maken van opdrachten, het bijhouden van registraties, het uitvoeren van oefeningen/experimenten of het toepassen van inzichten. Ook het gebruik van eHealth kan je bespreken; lukt het de cliënt om zelfstandig gebruik te maken van eHealth? Zitten hier knelpunten in? Wat zou kunnen helpen om meer gebruik te maken van eHealth? Welke behandeldoelen lenen zich voor de inzet van eHealth?
5. Observaties van de naasten of andere betrokkenen
Wanneer de cliënt ervoor kiest om een naaste of andere betrokkene mee te nemen naar een evaluatiegesprek, biedt die ook een belangrijke bron van informatie over de voortgang van de behandeling. Hoe vinden zij dat het gaat met de cliënt? Wat merken zij voor veranderingen? Welke vaardigheden zien ze de cliënt toepassen? Waar zou de cliënt nog meer mee geholpen kunnen zijn? Deze persoon kent de cliënt vaak goed en kan mogelijk ook veel nuttige bijdragen leveren.
6. Vooruitblikken richting afronding
Nadat je hebt teruggeblikt op de vooruitgang en hoe de cliënt de behandeling tot dan toe heeft ervaren, is het belangrijk om ook vooruit te blikken. Wat ligt er nog? Is duidelijk wanneer de behandeldoelen behaald zullen zijn? Wat is goed genoeg? Hoeveel tijd/aantal sessies heeft dit nog nodig? Maken jullie aanpassingen voor het vervolg van de behandeling? Wanneer evalueren jullie opnieuw? Mochten jullie ervoor kiezen dat doorverwijzing en/of afronding het meest passend is, maak hier dan ook duidelijke afspraken over (zie ook: Thema - Tijdig Afronden).
Lastige evaluatie? Betrek een collega!
Wanneer je in teamverband werkt, kan het bij een ‘lastige’ evaluatie helpend zijn om een collega te vragen om aan te sluiten vanuit een ‘regiebehandelaar’ functie. Deze collega kan vanuit neutrale positie mee te evalueren door zich nieuwsgierig en bevragend op te stellen. Vanuit deze rol kan het soms makkelijker zijn om kritische vragen of observaties in te brengen die het evaluatieproces kunnen ondersteunen.
Online evaluatieondersteuning
Hoe geef je het evaluatieproces op een goede manier vorm? De website met online evaluatieondersteuning van Akwa GGZ helpt. Je vindt hier verschillende tools rond de belangrijkste onderdelen van het evalueren, zoals:
-Een digitale folder voor professionals en cliënten over evalueren
-Een online evaluatiehulp die je samen met de cliënt kunt invullen, om tot behandeldoelen en een evaluatieplan te komen
-Vragenlijsten die inzicht geven in waar de cliënt staat in de behandeling en daarom een nuttig hulpmiddel zijn voor evaluaties
-Informatiekaarten bij 25 veelvoorkomende vragenlijsten
Lees dit artikel over de online evaluatieondersteuning of bezoek direct de website.
