Onderzoek naar het gebruik van AI in psychologische behandeling lijkt veelbelovend maar wordt gezien als ‘vroege resultaten van het proof-of-concept’ waarbij de interpretatie rondom de toepassing voorzichtig moet worden gedaan (1). De volgende toepassingen die mogelijk nuttig kunnen zijn voor kortdurend behandelen zijn dus enkel suggesties en niet gebaseerd op empirisch onderzoek.
Psycho-educatie, oefenen, doelen concretiseren... AI-gedreven chatbots en apps bieden veel mogelijkheden voor toepassing in de GGZ. Er zijn echter nog wel duidelijke risico's en onzekerheden aan verbonden. Aan de slag met AI? Dan kan een krachtgerichte behandeling versterken, maar wees voorzichtig; ga zorgvuldig om met de privacy van cliënten en ben je bewust van de mogelijke nadelen.
LET OP

Toepassing van AI - mogelijkheden
Opdrachten maken en oefenen
AI kan cliënten helpen bij het uitvoeren van opdrachten en oefeningen tussen de sessies door. Denk hierbij aan het uitdagen van gedachten, het bevragen van aannames of het verwoorden van de ‘gezonde volwassene’. De chatbot kan cliënten begeleiden in het proces van zelfreflectie en gedragsverandering, bijvoorbeeld door hen te helpen om negatieve gedachten te identificeren en uit te dagen, helpende gedachtes te formuleren of helpend gedrag aan te moedigen (2).

eHealth en psycho-educatie
AI kan fungeren als een toegankelijke, 24/7 beschikbare coach voor cliënten (3). Dit kan in periodes van wachttijd, maar ook buiten geplande sessies om. De chatbot kan patiënten helpen door psycho-educatie te bieden, copingstrategieën aan te reiken en leefstijlveranderingen te ondersteunen (2). Hierdoor kunnen cliënten in de wachttijd al een start maken met hun herstel, of zelfstandig werken aan eigen doelen. Bijvoorbeeld: een planning om meer te gaan bewegen of gezonder te eten, of tips om beter te slapen. Er zijn ook steeds meer apps met een ingebouwde AI-coach die gepersonaliseerd advies biedt.
Diagnostiek: AI inzetten om patronen te herkennen
AI kan grote hoeveelheden data verwerken en patronen herkennen. Dit zou therapeuten kunnen helpen bij diagnostiek en het maken van inschattingen rondom toekomstige gedragingen (4-7). Maar AI kan ook juist helpen bij differentiaal diagnostiek door mee te denken over andere verklaringen en confirmation-bias te doorbreken. Let hierbij wel op dat de informatie die je invoert ook al een bias kan geven en er sprake kan zijn van algoritmisch vooroordeel (8). AI kan ook nut hebben bij het herkennen van gedragspatronen, stemmingswisselingen, of triggers voor bepaalde problemen.
LET OP
Gebruik nooit gevoelige gegevens van cliënten, zoals psychologische diagnoses of persoonlijke verhalen, in een AI-chatbot!
Opzet van behandelplan, signaleringsplan of onderhoudsplan
AI kan helpen bij het opstellen van behandelplannen door gebruik te maken van behandelrichtlijnen of bekende methodieken (denk bijvoorbeeld aan de KOP-methode). Dit kan de behandelaar tijd besparen door een voorstel voor een behandelplan te genereren op basis van de ingevoerde gegevens. Deze opzet kan vervolgens nog gepersonaliseerd worden. AI kan ook helpen bij het opstellen van signaleringsplannen, waarbij de cliënt zelf leert wat signalen zijn om op te letten en welke acties hierbij kunnen helpen.
Concreter maken van doelen
Een AI-chatbot kan helpen om doelen voor de behandeling specifieker en meetbaarder te maken. Een chatbot kan de cliënt vervolgens ook helpen om progressie bij te houden en waar nodig bij te sturen.
Suggesties voor exposure, gedragsexperimenten, activatie en (mindfulness)oefeningen
De chatbot kan suggesties geven voor specifieke gedragsinterventies, zoals exposure-oefeningen voor angst, of gedragsexperimenten om onjuiste gedachten te testen. Ook kan AI mindfulness-oefeningen aanbieden of begeleide meditaties, afhankelijk van de behoeften van de cliënt. Deze oefeningen kunnen worden aangepast op basis van voortgang of specifieke klachten die de cliënt ervaart. Ook kan AI personaliseerde suggesties doen voor activatie, bijvoorbeeld bij mensen die slecht ter been zijn of het lastig vinden om het huis uit te gaan.
AI inzetten om als behandelaar te reflecteren op lopende behandelingen
AI kan de behandelaar ondersteunen bij het reflecteren op de dynamiek van lopende behandelingen, vooral wanneer er sprake is van moeizame afrondingen of wanneer er weinig vooruitgang wordt geboekt. Het kan bijvoorbeeld helpen om te identificeren of er behandelaarsfactoren zijn die invloed hebben op de voortgang. AI kan het behandelproces bevragen en therapeuten aanmoedigen om hun aanpak te bij te stellen om de effectiviteit van de behandeling te verbeteren. Het kan ook helpen om kritische reflectie en zelfbewustzijn te bevorderen bij therapeuten, waardoor ze zich beter kunnen afstemmen op de cliënt en hun voortgang optimaliseren.
TIP
Geef je cliënten suggesties voor prompts
Ondersteun je cliënten hierbij door ze suggesties voor prompts (opdrachten of vragen aan een chatbot) te geven die je zelf hebt geprobeerd. Hierdoor is er meer kans op een helpende reactie die goed aansluit op de vraag. Klik hier voor gratis prompt-suggesties voor cliënt en behandelaar.
Nadelen en risico’s van AI gebruik
Privacy-gevoelige data
Het gebruik van AI in de zorg kan risico's met zich meebrengen wat betreft privacy. Gevoelige gegevens van cliënten, zoals psychologische diagnoses of persoonlijke verhalen, mogen nooit in een AI-chatbot worden ingevoerd. Er moet zorgvuldig worden om gegaan met welke informatie wordt ingevoerd - zorg dat dit altijd anoniem of geanonimiseerd gebeurt. Het is belangrijk om AI enkel te gebruiken voor een opzet van behandelplannen of interventies, en niet voor het maken van plannen met daarin persoonsgegevens.
Geen zicht op de antwoorden die AI geeft
AI-chatbots kunnen antwoorden genereren die niet altijd correct, volledig of in lijn zijn met zorgstandaarden. Er is de mogelijkheid van algorithmisch vooroordeel en discriminatie (8). Dit kan riskant zijn, vooral als de antwoorden invloed hebben op de behandeling van een cliënt. Het is essentieel dat therapeuten hiervan op de hoogte zijn. Het kan helpen om de cliënt duidelijke prompts aan te leveren en het gebruik van een chatbot af en toe te bespreken. Transparantie over de werking van de chatbot en zijn beperkingen is belangrijk om misverstanden of schadelijke adviezen te voorkomen.
Afhankelijkheid van AI
Er bestaat het risico dat cliënten afhankelijk worden van AI voor hun zelfreflectie of als hulpmiddel om gedachten en emoties te verwerken. Dit kan de ontwikkeling van eigen zelfbewustzijn en kritische denkvaardigheden belemmeren. Het is belangrijk dat cliënten leren om AI als een hulpmiddel te gebruiken en niet als vervanging van eigen introspectie of het werken met een therapeut. Er is nog niet veel onderzoek naar hoe de interne verwerking van de ervaringen met een AI-chatbot plaatsvindt, dus de psychologische gevolgen hiervan zijn nog niet volledig bekend (2).
Chatbot kan een therapeut niet vervangen
Hoewel AI een waardevolle aanvulling kan zijn in het behandeltraject, kan het de rol van een therapeut niet vervangen. Een chatbot mist de menselijke component die essentieel is voor psychotherapie, zoals het empathisch luisteren, het interpreteren van non-verbale signalen en het aanpassen van de behandeling aan de unieke context van de cliënt. AI moet dus altijd worden gepresenteerd als een aanvulling op, en geen vervanging voor, traditionele therapieën (3). Het is belangrijk dat therapeuten dit duidelijk maken aan hun cliënten om verkeerde verwachtingen te voorkomen.
Meer weten over AI in de GGZ?
Dit kennisplatform heeft als doel om alle aspecten van AI in de GGZ te belichten. Via de website vind je kennisclips, webinars en bijeenkomsten.