Kennissessie gemist: De invloed van verwachtingen op de behandeluitkomst

Klein maar robuust effect

Verwachtingen hebben een klein maar robuust effect op de behandeluitkomst, citeerde Bea een studie van Constantino et al. En onderzoek van Vîslă et al. laat zien dat de verwachtingen die cliënten bij de start van een behandeling hebben over de uitkomst, de therapeutische relatie beïnvloeden. Dát heeft vervolgens weer invloed op wat er in de behandeling gebeurt én op de uitkomst, vertelde ze.

Studies wijzen uit dat positieve verwachtingen worden versterkt als er sprake is van warmte, support en een prettige samenwerking tussen behandelaar en cliënt. Maar bij lage verwachtingen kan de behandeling juist beter worden uitgelegd door een koeler, minder enthousiast persoon. Overcompenseren werkt dus niet, gaf Bea aan. In dit kader kun je je ook afvragen of het überhaupt mogelijk is om níéts van een behandeling te verwachten. Seligman stelt immers dat ons brein ons constant verwachtingen voorschotelt.

Verwachtingen en het placebo-effect

Verwachtingen spelen dus een centrale rol bij placebo- en nocebo-effecten in eigenlijk iedere behandeling. Al varieert het effect, aldus Bea. Maar de uitkomst van iedere behandeling is deels een placebo-effect. Of is psychotherapie zelfs volledig placebo, zoals Kirsch beweert? Placebo-effecten in een behandeling worden volgens Bea onder meer beïnvloed door de informatie die de cliënt krijgt. Dit kan gaan over het verwachte effect van de behandeling, de duur of over wat er van de cliënt wordt verwacht. Daarom is het zinvol om cliënten naar hun verwachtingen te vragen. Zoals het ook interessant is om je eens af te vragen welke verwachtingen je zélf al hebt gewekt. Bijvoorbeeld – bewust of onbewust – via de foto’s en tekst op je website.

De behandelduur beïnvloeden

Verwachtingen beïnvloeden ook de behandelduur, gaf Bea aan. Een studie uit 2017 laat zien dat behandeltrajecten in de basis-ggz zo’n 2.000 euro goedkoper zijn dan trajecten vóór de invoering van de basis-ggz, mét dezelfde effectiviteit. Dat zit ‘m in de verwachting van cliënten, vermoedt ze. Cliënten weten namelijk op voorhand dat de basis-ggz kortdurend is.

Andere onderzoeken bevestigen dat de informatie die je cliënten geeft, de behandelduur beïnvloedt. Ook geven onderzoeken aan dat cliënten betere voorspellers zijn van de behandelduur dan therapeuten. Cliënten denken vaak dat een behandeling korter duurt dan de therapeut. Dat heeft echter als risico dat de verwachting te kort is wat tot drop-out kan leiden.

Tips voor de behandelpraktijk:

• Geef ruimte aan de verwachtingen van de cliënt, liefst al in het eerste gesprek.
• Schat in hoe je op verwachtingen moet reageren. Warm en empathisch of juist koeler en afstandelijker?
• Vraag de cliënt eerst: hoeveel sessies denk jij nodig te hebben? Geef pas daarna jouw inschatting.
• Denk na over jouw eigen verwachtingen. Bespreek die met de cliënt.
• Leg het bestaan van placebo- en nocebo-effecten uit wanneer dat van toepassing is. Doe dat objectief, nooit sturend.
• Scan je website eens: welke verwachtingen wek je jouw teksten en foto’s? Komt dat overeen met wat je biedt?

Denk na over je woordgebruik

In het tweede deel van de kennissessie gaf Suzanne, klinisch psycholoog en onderzoeker bij Pro Persona, informatie over taalgebruik en communicatie in relatie tot verwachtingen. Daarbij haalde ze Andrea Evers aan, die benadrukt dat je als therapeut goed moet nadenken over je woordgebruik. Daarmee kun je namelijk de verwachtingen van cliënten positief ‘manipuleren’.

Belangrijke tips zijn dat je op zoek gaat naar positieve woorden om negatieve termen te vervangen. Zeg bijvoorbeeld ‘behoud van resultaat’ in plaats van ‘terugvalpreventie’. Noem niet dat de behandeling ‘zwaar’ gaat worden, maar zeg: ‘we gaan samen hard aan het werk’. Leg uit dat 80% van de cliënten goed op een behandeling reageert in plaats van dat 20% er niet goed op reageert.

Non-verbale communicatie

Ook non-verbale communicatie beïnvloedt verwachtingen en effecten, benadrukte Suzanne. Studies op medisch vlak tonen aan dat angst bij cliënten vermindert wanneer ze warmte en empathie ervaren. Ook onthouden ze dan meer informatie. Voor de gespreksduur die cliënten ervaren, maakt het zelfs uit of een behandelaar zit of staat. Oogcontact is erg belangrijk bij het krijgen van procedurele informatie. Daarbij ervaren cliënten meer controle en ontspanning, dan wanneer de behandelaar bijvoorbeeld steeds op een scherm kijkt. Dit gevoel van controle kan bovendien fysieke effecten hebben: cliënten ervaren minder pijn en herstellen sneller. Hiervan kunnen ggz-behandelaars veel leren, aldus Suzanne, mits ze oog houden voor de do’s en dont’s.

Tips voor de behandelpraktijk:

• Denk na over jouw woordgebruik. Beïnvloed je daarmee de verwachtingen, positief of negatief?
• Probeer positieve synoniemen te bedenken voor de negatieve woorden of termen die jij vaak gebruikt.
• Reflecteer regelmatig op je non-verbale communicatie. Maak je oogcontact, ben je empathisch, wek je vertrouwen? Vraag ook eens aan cliënten hoe je overkomt.

Aangehaalde studies/publicaties:

• A neurofeedback video game (MindLight) to prevent anxiety in children (Schoneveld et al, Science Direct, 2016)
  
• Clinical effectiveness of active Alpha-Stim AID versus sham Alpha-Stim AID in major depression in primary care in England (Morriss et al, The Lancet, 2023)
• Placebo and Nocebo Effects (Colloca et al, New England Journal of Medicine, 2020)
  
• Placebo Effects in Psychotherapy: A Flawed Concept and a Contorted History (Wampold et al, American Psychology Association, 2016)
• The Other Side of the Coin: Nocebo Effects and Psychotherapy (Locher et al, Frontiers Psychiatry, 2019)
• Homo Prospectus (Seligman et al, Oxford University Press, 2016)
• A Meta-Analysis of the Association Between Patients’ Early Treatment Outcome Expectation and Their Posttreatment Outcomes (Constantino et al, American Psychological Association, 2018)
• A Cost-Effectiveness Analysis to Evaluate a System Change in Mental Healthcare in the Netherlands for Patients with Depression or Anxiety (Van Mens et al, National Library of Medicine, 2017)
• Denk goed na over je woorden als arts - Andrea Evers over de talige omlijsting van een behandeling (Kleijne, Medisch Contact, 2021)
• Implications of Placebo and Nocebo Effects for Clinical Practice: Expert Consensus (Evers, Psychotherapy and Psychosomatics, 2018)